ناسازگاری RH خون مادر و جنین
دکتر میترا حبیب‌زاده، متخصص و جراح زنان، زایمان و نازایی در ارومیه در گفت‌وگو با سرویس سلامت باریش نیوز اظهار کرد: "گروه خونی" اصطلاحی است برای توصیف وجود یا عدم وجود انواعی از پروتئین‌ها بر روی سلول‌های قرمز خون.
وی افزود: هنگامی که یک مادر و جنین در حال رشد او، دارای گروه‌های خونی ناسازگار باشند، این مساله می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی در کودک مانند زردی شدید شود که ممکن است باعث آسیب مغزی و در نتیجه فلج مغزی گردد.
وی گفت: به راحتی می‌توان گروه خونی جنین و مادر و احتمال ناسازگاری Rh در بارداری را بررسی نمود. درمان‌های پیشگیرانه می‌توانند خطر آسیب ناسازگاری خونی مادر و جنین یا نوزاد را کاهش دهند.
حبیب زاده گفت: گروه خونی، خصوصیات سلول‌های خونی در یک فرد مانند وجود یا عدم وجود پروتئین خاصی (آنتی‌‌ژن) در گلبول‌های قرمز خون را توصیف می‌کند. گروه‌های خونی انسان به عنوان ABO شناخته می‌شوند. فاکتور Rh نیز یکی دیگر از پروتئین‌های موجود در سطح گلبول قرمز است که در تعیین گروه خونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر اساس این تقسیم بندی، گروه خونی انسان ممکن استA ،B ، AB یا O باشد.
وی افزود: این تقسیم‌بندی گروه خونی بر اساس وجود یا عدم وجود دو آنتی ژن A و B بر سطح گلبول‌های قرمز خون انجام می‌گیرد. در صورتی که فردی آنتی ژن A را در سلول‌های قرمز خون خود داشته باشد، دارای گروه خونی نوع A است؛ و اگر دارای آنتی ژن B باشد، گروه خونی او نوع B است. گروه خونی AB به این معنی است که سلول‌های خونی فرد، هر دو نوع آنتی ژن A و B را دارند و گروه خونی O به این معنی است که هیچ آنتی‌ژنی در سلول های قرمز خون فرد وجود ندارد.
وی ادامه داد: شیوه نمایش گروه خونی Rh، به صورت مثبت یا منفی است (Rh+ یا Rh- ) گروه خونی مثبت به این معنی است که خون فرد دارای پروتئین Rh می‌باشد و گروه خونی منفی به معنای عدم وجود این پروتئین است. هنگامی‌که ABO و Rh با هم شرح داده شوند، هشت گروه خونی مختلف را تشکیل می‌دهند: A+ ،A- ،B+ ، B،AB+ ،AB- ،O+ وO- .
حبیب زاده گفت: گروه خونی جنین از والدینش به ارث می‌رسد. جنین یک ژن از مادر و یک ژن از پدر برای ABO و Rh دریافت می‌کند و این ترکیب، گروه خونی جنین را تعیین می‌کند. در حالی که چهار گزینه برای ABO وجود دارد، فقط دو گزینه برای Rh وجود دارد و معمولا ژن مثبت، غالب است. به این معنی که اگر از یکی از والدین، یک ژن Rh مثبت و از والد دیگر ژن منفی دریافت شود، بدن پروتئین Rh تولید می‌کند و فرد Rh+ محسوب می‌شود. فراوانیRh+ بیشتر می‌باشد.
ناسازگاری خونی به چه معنی است؟
ناسازگاری A-B-0 و Rh هنگامی اتفاق می‌افتد که گروه خونی مادر با گروه خونی جنین یا کودک متولد شده خود، مغایرت داشته باشد. این امکان وجود دارد که گلبول‌های قرمز یک مادر در دوران بارداری به جفت یا جنین منتقل شوند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، سلول‌های خونی مادر آنتی‌بادی‌هایی ایجاد می‌کنند که می‌توانند به سلول‌های خونی نوزاد حمله کنند و باعث زردی شوند. خطر این امر نزدیک یا هنگام زایمان، در بیشترین حالت ممکن است.
ناسازگاری A-B-O چه زمانی رخ میدهد؟
ناسازگاری A-B-O هنگامی رخ میدهد که:
-گروه خونی مادر از نوع O و نوزاد B ، A یا AB باشد؛
-گروه خونی مادر از نوع A و نوزاد او B یا AB باشد؛
-گروه خونی مادر از نوع B و نوزاد او A یا AB باشد؛
ناسازگاری خونی Rh چه زمانی رخ میدهد؟
ناسازگاری Rh هنگامی رخ میدهد که مادر، دارای گره خونی Rh منفی باشد و کودک، خون Rh مثبت داشته باشد؛ در این هنگام بدن مادر در پی ایجاد پاسخ ایمنی، به جنین یا سلول‌های خونی او حمله می‌کند، زیرا بدن مادر پروتئین Rh را تشخیص نمی‌دهد و با آن به عنوان یک عامل خارجی رفتار می‌کند؛ مشابه زمانی که مهاجمی مانند باکتری یا ویروس وارد بدن می‌شود. این پاسخ ایمنی نسبتاً کند است و به ندرت در بارداری‌های اول مسئله جدی ایجاد می‌کند زیرا کودک اغلب قبل از اینکه میزان آنتی بادی به سطح بالایی برسد، متولد می‌شود. با این حال، آنتی‌بادی‌ها پس از تشکیل در بدن مادر باقی می‌مانند. بنابراین، ناسازگاری Rh خون به احتمال زیاد در بارداری‌های دوم یا پس از آن (اگر کودک Rh مثبت باشد)، باعث ایجاد مشکلات و خطرات قابل توجه بیشتری می‌گردد.
وی افزود: پروتئین‌های گروه خونی، آنتی‌ژن‌هایی هستند که آنتی‌بادی‌های سیستم ایمنی بدن را جذب می‌کنند. بنابراین با هر بار بارداری، بدن مادر همچنان به تولید آنتی بادی Rh ادامه میدهد. در نتیجه، هر نوزاد Rh مثبت حاصل از بارداری‌های بعدی، بیشتر در معرض خطرات و مشکلات جدی مانند کم‌خونی همولیتیک شدید قرار دارد.
وی گفت: آنتی بادیهای مادر در دوران بارداری به جنین منتقل می‌شوند تا در هنگام تولد و رشد، به سیستم ایمنی جنین برای زنده‌ماندنش کمک کنند. اما در صورت عدم سازگاری گروه خونی، آنتی‌بادی‌های بدن مادر همچون آنتی‌بادی‌های Rh می‌توانند از جفت عبور کرده و به گلبول‌های قرمز نوزاد حمله کنند. این مساله می‌تواند منجر به کم خونی همولیتیک در نوزاد شود. سلول‌های خونی جنین نیز ممکن است به داخل گردش خون مادر راه یابند و همین امر باعث حمله به سلول‌های خونی مذکور شود.
حبیب زاده گفت: این مسئله چندان رایج نیست زیرا بیشتر جمعیت انسان‌ها Rh+ هستند. با این حال، در حدود 13 درصد بارداری‌ها، این خطر وجود دارد که بارداری منجر به ناسازگاری خونی Rh شود. این موارد، بارداری‌هایی هستند که در آن مادرRh- است و پدر یا Rh+ است یا وضعیت Rh وی ناشناخته می‌باشد.
وی افزود: علاوه بر احتمال ناسازگاری خونی در دوران بارداری، اگر مادر Rh منفی باشد و قبل از بارداری در معرض Rh مثبت قرار گرفته باشد، خطر بروز مشکلات ناشی از ناسازگاری Rh خون وجود خواهد داشت. این اتفاق ممکن است در طی موارد زیر اتفاق افتاده باشد:
*مشکلات مربوط به بارداری مانند: زایمان زودرس (معمولاً در حین زایمان)، سابقه خونریزی یا ضربه شکمی در دوران بارداری (مثل یک حادثه رانندگی)، حاملگی خارج رحمی و سقط جنین؛
*انتقال خون یا پیوند سلول‌های بنیادی خون و مغز استخوان با گروه خونی مغایر؛
*تزریق یا آلوده‌شدن با سوزن یا جسم دیگری که آغشته به خون Rh مثبت باشد؛
*برخی از آزمایش‌ها نیز می‌توانند مادر را در معرض خون Rh مثبت قرار دهند. به عنوان مثال آمنیوسنتز یا نمونه‌برداری از پرزهای کوریونیCVS
درمان ناسازگاری Rh خون مادر و جنین:
حبیب زاده گفت: اگر ناسازگاری Rh خون در دوران بارداری تشخیص داده شود، در هفتمین ماه بارداری (هفته ۲۸) و مجددا طی 72 ساعت پس از زایمان، ایمونوگلوبولین Rh یا آمپول رگام به مادر تزریق می‌گردد.
وی افزود: اما اگر ناسازگاری خونی تشخیص داده نشود، می‌تواند زردی شدیدی در نوزاد ایجاد کند که منجر به آسیب مغزی شود. در حالی که این مساله می‌تواند عواقب جدی داشته باشد اما زردی در نوزادان قابل پیشگیری و درمان است. در صورت مشاهده اولین نشانه تغییر رنگ زرد در پوست یا چشم نوزاد، مراجعه به پزشک ضروری است.
حبیب زاده گفت: ایمونوگلوبولینRh) آمپول رگام (حاوی آنتی بادی Rh است که به سلول‌های خونی Rh مثبت در خون مادر متصل می‌شود. وقتی این اتفاق می‌افتد، بدن مادر دیگر به سلول‌های Rh مثبت جنین به عنوان یک ماده خارجی واکنش نشان نمی‌دهد. در نتیجه، بدن مادر آنتی بادی Rh نمی‌سازد. ایمونوگلوبولین Rh)آمپول رگام( باید در زمان صحیح تجویز شود تا به درستی عمل نماید. زیرا وقتی آنتی بادی Rh تشکیل گردد، دارو دیگر کمکی نخواهد کرد. به همین دلیل خانمی که دارای خون Rh منفی است، باید با هر بار بارداری یا هر اتفاق دیگری که باعث مخلوط شدن خون وی با خون Rh مثبت می‌گردد، آمپول رگام دریافت کند.
وی گفت: آمپول رگام به عضله بازو یا باسن تزریق می‌شود، البته امکان تزریق این دارو به داخل ورید نیز وجود دارد. عوارض جانبی این دارو ممکن است شامل درد در محل تزریق و تب خفیف باشد.
وی افزود: اگر خطر انتقال خون بین مادر و کودک زیاد باشد (به عنوان مثال، اگر در دوران بارداری سقط جنین، حاملگی خارج رحمی یا خونریزی وجود داشته باشد) نیز ممکن است ایمونوگلوبولین Rh )آمپول رگام( دریافت شود.
ناسازگاری Rh و ABO در نوزاد منجر به زردی می‌شود که از طریق هیدراتاسیون و فتوتراپی قابل درمان می‌باشد. بیلی بلانکت و سایر تجهیزات فتوتراپی به بدن نوزاد کمک می‌کند تا بیلی روبین (که علت زردی است) را دفع کند.
ناسازگاری با گروه خونی:ABO
یک مادر و کودک همچنین ممکن است دارای ناسازگاری گروه خونی ABO باشند که این امر نیز می‌تواند باعث ایجاد بیماری همولیتیک در نوزاد شود. با این حال، این ناسازگاری خونی معمولاً عواقب جدی‌تری ندارد. این حالت زمانی رخ میدهد که گروه خونی مادر از نوع O و گروه خونی جنین از نوعA ، B یا AB باشد.
همانند ناسازگاری Rh، سیستم ایمنی بدن مادر آنتی‌ژن‌های A یا B را تشخیص نمی‌دهد و آن ها را به عنوان مواد خارجی می‌بیند، در نتیجه باعث ایجاد پاسخ ایمنی و حمله به سلول‌های خونی می‌شود.
بیماری همولیتیک نوزاد:
بیماری همولیتیک نوزاد یا HDN، با تخریب سلول‌های قرمز خون جنین یا نوزاد مشخص می‌شود. ناسازگاری Rh خون می‌تواند باعث ایجاد HDN بسیار جدی شود، در حالی که این مساله در ناسازگاری ABO معمولاً بسیار کمتر است.
وی گفت: هنگامی که جنین یا نوزاد توسط پروتئین‌های Rh تحریک شود، این بیماری می‌تواند تهدید کننده زندگی کودک باشد، زیرا کم‌خونی همولیتیک بیماری است که در آن سلول‌های قرمز خون سریع‌تر از آنکه بدن بتواند آن‌ها را جایگزین کند، از بین می‌روند. گلبول‌های قرمز، خون اکسیژن‌دار را به تمام قسمت‌های بدن منتقل می‌کنند. در صورت کم‌بودن تعداد گلبول‌های قرمز خون، کودک اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند. این مساله می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی شود. کم‌خونی همولیتیک شدید حتی ممکن است برای کودک کشنده باشد.
حبیب زاده عنوان کرد: کم‌خونی همولیتیک می‌تواند علائم و نشانه‌های خفیف تا شدید را در نوزاد ایجاد کند، مانند زردی و تجمع مایعات در قسمت‌های مختلف بدن.
وی افزود: در بیماری زردی، پوست بدن و سفیدی چشم به رنگ زرد تغییر می‌یابد. وقتی گلبول‌های قرمز می‌میرند، هموگلوبین را در خون آزاد می‌کنند. هموگلوبین به ترکیبی به نام بیلی‌روبین تجزیه می‌شود. این ترکیب باعث زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم می‌شود. شایع‌ترین علامت HDN در نوزاد تازه متولد شده، زردی در 24 ساعت اول تولد است.
وی گفت: زردی می‌تواند شدید باشد، به ویژه هنگامی که در اثر ناسازگاری Rh ایجاد شده باشد و همچنین ممکن است باعث نوع خاصی از آسیب مغزی شود که می‌تواند منجر به فلج مغزی گردد.
حبیب زاده گفت: تجمع مایعات در قسمت‌های مختلف بدن، در نتیجه نارسایی قلبی ایجاد می‌شود. بدون وجود گلبول‌های قرمز حامل هموگلوبین، قلب کودک باید بیشتر کار کند تا خون غنی از اکسیژن را در بدن منتقل کند. این استرس می‌تواند منجر به نارسایی قلبی شود. نارسایی قلبی می‌تواند باعث تجمع مایعات در بسیاری از قسمت‌های بدن گردد. وقتی این اتفاق در جنین یا نوزاد تازه متولد شده رخ دهد، بیماری هیدروپس فتالیس نامیده می‌شود.
وی افزود: کم‌خونی همولیتیک شدید می‌تواند برای نوزاد، در هنگام تولد یا اندکی بعد از آن کشنده باشد.
درمان کم خونی همولیتیک
گزینه‌های مختلفی برای درمان کم‌خونی همولیتیک در نوزاد وجود دارد. در موارد خفیف، ممکن است نیازی به هیچ درمانی نباشد. در صورت نیاز به درمان، ممکن است دارویی به نام اریتروپویتین و مکمل‌های آهن به کودک داده شود. این روش‌های درمانی می‌توانند بدن را به سمت ساختن گلبول‌های قرمز خون سوق دهند.
وی گفت: اگر کم خونی همولیتیک شدید باشد، ممکن است نیاز باشد جنین از طریق بند ناف انتقال خون داشته باشد. اگر کم خونی همولیتیک شدید باشد و جنین تقریباً رسیده باشد، پزشک ممکن است به القای زایمان زودتر از موعد اقدام نماید. این مساله اجازه میدهد تا پزشک بتواند فوراً درمان کودک را شروع کند.
حبیب زاده افزود: یک نوزاد تازه متولد شده که کم‌خونی شدید دارد، ممکن است نیاز به تزریق خون داشته باشد. این روش شامل برداشتن آرام خون نوزاد و جایگزینی آن با خون تازه یا پلاسما از طرف اهدا کننده است.
وی عنوان کرد: نوزادان تازه متولد شده نیز ممکن است با لامپ‌های مخصوص تحت درمان قرار گیرند تا میزان بیلی روبین موجود در خونشان کاهش یابد.
حبیب زاده همچنین گفت: کاهش سطح بیلی روبین خون، امری بسیار مهم است زیرا مقادیر زیاد این ترکیب می‌تواند باعث ایجاد آسیب مغزی شود. در نوزادانی که کم‌خونی همولیتیک دارند، اغلب سطح بالایی از بیلی روبین، دیده می‌شود. این مساله به این دلیل است که این ترکیب در هنگام تجزیه گلبول‌های قرمز تشکیل می‌شود.
زردی چگونه باعث آسیب مغزی و در موارد شدیدتر، فلج مغزی می‌گردد؟
همانطور که گفته شد، بیلی‌روبین که محصول تجزیه سلول‌های قرمز خون است می‌تواند باعث ایجاد زردی در نوزاد شود. به طور معمول، کبد بیلی روبین را پردازش می‌کند و آن را به روده‌ها می‌فرستد. در نوزاد مبتلا به HDN، کبد ممکن است قادر به ادامه تصفیه نباشد، در نتیجه بیلی‌روبین تجمع یافته و سبب ایجاد زردی شدید می‌شود. عواقب این عارضه می‌تواند جدی بوده و شامل نوعی آسیب مغزی به نام "کرن ایکتروس" باشد.
وی افزود: کرن ایکتروس هنگامی رخ میدهد که سطح بیلی روبین به حدی زیاد است که به مغز منتقل شود. نوزاد مبتلا به زردی شدید ممکن است بی‌حال شده و به سختی بیدار شود، که هر دوی این علائم، نشانه آسیب احتمالی به مغز است. علائم دیگر این عارضه شامل شلی عضلات یا سفتی عضلات پشت و گردن، گریه شدید، تب و تشنج است.
وی گفت: کرن ایکتروس یک وضعیت اورژانس پزشکی محسوب می شود و برای درمان آن معمولاً از نور درمانی استفاده می شود. نور آبی به پوست نفوذ کرده و بیلی روبین را تجزیه می کند. بسته به مقدار صدمه وارد شده به مغز در اثر زردی، امکان ایجاد فلج مغزی نیز وجود دارد.
پیشگیری از کم خونی همولیتیک، زردی و آسیب مغزی:
ناسازگاری Rh با آمپول رگام قابل پیشگیری است، به شرطی که دارو در زمان درست تجویز شود. بنابراین، زنی که دارای خون Rh منفی است، باید در طول بارداری و بعد از آن یا بعد از هر رویداد دیگری که باعث می‌شود خون وی با خون Rh مثبت مخلوط شود، با ایمونوگلوبولین Rh)آمپول رگام( تحت درمان قرار گیرد.
حبیب زاده گفت: مراقبت های اولیه قبل از تولد (مراقبت های دوران بارداری) نیز می‌تواند به جلوگیری از بروز برخی مشکلات مرتبط با ناسازگاری Rh کمک کند. به عنوان مثال، به پزشک این امکان را میدهد که به صورت زودهنگام تشخیص دهد که آیا مادر در معرض ابتلا به این بیماری است یا خیر. اگر فرد در معرض خطر باشد، پزشک می‌تواند بارداری را زود به زود کنترل کند. او مراقب علائم کم‌خونی همولیتیک در جنین و کودک خواهد بود و در صورت لزوم درمان را انجام میدهد.
وی عنوان کرد: در صورت مشاهده ناسازگاری گروه‌خونی، می‌توان اقدامات پیشگیرانه ای برای جلوگیری از HDN انجام داد. به طور مثال می‌توان پروتئین‌هایی را به مادر تزریق کرد که مانع از تولید آنتی‌بادی توسط سیستم ایمنی او شود که به گلبول‌های قرمز کودک حمله می‌کند.
حبیب زاده ادامه داد: در صورتی که تشخیص خیلی دیر انجام گردد و مادر قبلاً آنتی‌بادی علیه کودکش تولید کرده باشد، برای کمک به ایمن نگه داشتن کودک، باید مرتباً ویزیت انجام شود. اگر کودک در خطر باشد، پزشک می‌تواند برای اطمینان از داشتن سلول‌های قرمز خون کافی، انتقال خون انجام دهد، اگرچه امروزه با وجود مراقبت‌های خوب قبل از تولد، به ندرت نیاز به انجام این کار می‌باشد.
وی گفت: اگر نوزادی با زردی شدید متولد شود، معمولاً برای درمان او از نور درمانی (فتوتراپی) استفاده می‌شود. برخی از نوزادان به انتقال خون ویژه‌ای به نام تعویض خون یا انتقال ایمونوگلوبولین وریدی نیاز دارند.
متخصص زنان، زایمان و نازایی در ارومیه در پایان تصریح کرد: HDNو سایر عوارض ناسازگاری Rh، از جمله فلج مغزی، کاملا قابل پیشگیری هستند و با مراقبت‌های پزشکی مناسب و غربال کردن گروه‌های خونی، هیچ دلیلی وجود ندارد که کودک در معرض زردی شدید و آسیب مغزی قرار گیرد.
آدرس و شماره تماس دکتر میترا حبیب زاده، متخصص، جراح زنان، زایمان و نازایی در ارومیه
ارومیه: خیابان حسنی، روبروی بیمارستان مهزاد، ساختمان لقمان 3، طبقه 3، واحد 5
شماره تماس: 09153414736
نظر دهید